بررسی و نقد سیدعلی سقاییان از تنش‌های منطقه قفقاز در حزب ندای ایرانیان:
در افق سیاسی کشور جنگ نمی‌بینم
تنش‌هایی بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان در شمال غرب ایران مجدداً صورت گرفته است. کارشناسان معتقدند ما به سمت دور جدیدی از تنش‌ها در منطقه می‌رویم. سیدعلی سقاییان دیپلمات باتجربه‌ای است که با سابقه سفارت در ارمنستان، نسبت به این منطقه آشنایی کامل دارد. شورای سیاست‌گذاری حزب ندای ایرانیان از ایشان دعوت کرد تا تنش‌ها در منطقه قفقاز را نقد و بررسی کند. سقاییان معتقد است: «ضمن اینکه ایران با هر دو طرف در حال رایزنی است، ما جنگی در منطقه نخواهیم داشت».
تلاش هاشمی‌رفسنجانی برای صلح ارمنستان و جمهوری آذربایجان
سیدعلی سقاییان، سفیر سابق ایران در برزیل و ارمنستان، در جلسه شورای سیاست‌گذاری حزب ندای ایرانیان درباره تحولات سیاسی اخیر ارمنستان و جمهوری آذربایجان با ذکر مقدمه‌ای بیان کرد: بعد از فروپاشی شوروی، کشورهای متعددی شکل گرفت که منطقه قفقاز جنوبی و همسایه شمالی ما، جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان را شامل می‌شود. جمهوری اسلامی ایران در ابتدای این شکل‌گیری و ایجاد همسایه‌های جدید، برخورد خوبی با هر دو کشور داشته است. در مقاطع مختلف نیز کمک‌های انسان‌دوستانه‌ای هم به باکو، هم به نخجوان و هم به ارمنستان داشته‌ایم. این سابقه درگیری جنگ به قبل از جنگ سال ۲۰۲۰ که باکو برای آزادسازی مرزهای اشغالی خود به ارمنستان حمله کرد، بازمی‌گردد. در آن زمان مرحوم هاشمی‌رفسنجانی رئیس‌جمهور بودند. در دوره ایشان ابتکار میانجیگری بین دو کشور مطرح و عملی شد، اما با حملات متعدد و مجدد ارمنستان به آذربایجان، این میانجیگری نتیجه مطلوب نداشت. اکنون نیز با ادامه‌داشتن این تنش، بحث اصلی برای آزادسازی منطقه قره‌باغ است. در مقطع نبرد سال ۲۰۲۰ با توجه به تحرکات نظامی و خرید سلاح‌های زیادی که باکو انجام داد، دو کشور با ورود به این مسئله، با بحران روبه‌رو شدند. البته در مذاکرات دوره گذشته که توسط «روبرت کوچاریان» و «سرژ سرکیسیان» رؤسای جمهور سابق ارمنستان صورت گرفت، طرف‌های ارمنی به این مسئله اشاره کردند که ما آماده هستیم مناطق پنج‌گانه اشغال‌شده را پس بدهیم. ایشان افزودند: البته ارمنستان در این مذاکره درباره قره‌باغ به دنبال طولانی‌کردن مذاکرات بود. چون معتقد بودند که از طریق همه‌پرسی با توجه به اکثریت جمعیت مهاجر ارمنی در قره‌باغ که اواخر دوران گورباچوف رخ داد، این مسئله را به آرای عمومی بگذارند، اما جمهوری آذربایجان مخالفت می‌کرد.
منطقه قره‌باغ متعلق به خاک جمهوری آذربایجان است
سفیر سابق ایران در ارمنستان با اشاره به رهنمود سیاسی رهبری اضافه کرد: البته موضع ما، طبق بیانات مقام معظم رهبری این بود که مناطق اشغال‌شده باید به آذربایجان بازگردد، ولی ارامنه باید در امنیت کامل باشند. البته این نکته را هم اضافه کنیم که در آن مقطع به‌خاطر جنگ روسیه و اوکراین، وضعیت سیاسی روسیه ضعیف‌تر شده بود و همین مسئله نقش کنترل‌کننده‌اش را برای کنترل اوضاع از دست داد. هرچند نیروهای حافظ صلح در سپتامبر ۲۰۲۰ از طریق روس‌ها برای کنترل مرزها مستقر شدند. در مذاکراتی که در مسکو انجام شد، طرف آذربایجانی توافق کرد که در مقابل کریدور لاچین، اجازه دسترسی به نخجوان نیز وجود داشته باشد. این فعال سیاسی افزود: رئیس‌جمهور ارمنستان بعد از پیروزی در انتخابات دنبال این بود که از هزینه‌های نظامی زیادی که جنگ برای کشور تحمیل می‌کرد رهایی پیدا کند. ولی فشار مخالفان خارجی و داخلی، مانع این می‌شد که مسئله به صورت یکپارچه حل شود. البته وی رسماً اعلام کرد که منطقه قره‌باغ جزء خاک جمهوری آذربایجان است؛ بنابراین این یک برای آقای الهام علی‌اف امتیاز تلقی می‌شود.
هیچ جنگی در منطقه صورت نخواهد گرفت
سفیر سابق ایران در برزیل همچنین با بیان اینکه هیچ جنگی در منطقه صورت نخواهد گرفت گفت: ایران با هر دو طرف در حال رایزنی است. در نشست اخیری که کمیسیون نظامی ما در باکو داشت، اعلام شد که باکو قصد جنگ ندارد. البته نیروهای ما مسائل سیاسی و امنیتی را از نزدیک زیر نظر دارند. همچنین مذاکرات رئیس‌جمهور ترکیه و رئیس‌جمهور ایران، قدم‌های خوبی برای کنترل بهتر اوضاع است.
مانور مشترک ارمنستان و آمریکا صرفاً جنبه آموزشی دارد
وی درباره مانور نظامی مشترک ارمنستان و آمریکا نیز بیان کرد: مانور نظامی ارمنستان و آمریکا، مانور آموزشی است؛ یعنی یک نوع آموزش فرماندهان و نیروهای مربوط به کنترل صحنه است. ضمن اینکه با مشکلاتی که مردم قره‌باغ دارند، جامعه جهانی با فشار بر دولت آذربایجان خواستار تسهیل ارسال آرد، غذا، سوخت و دارو به مردم قره‌باغ هستند. در همین حال، نیروهای آذری اعلام کردند که در پوشش این کمک‌ها، سلاح حمل می‌شود که البته اینها بحث‌های اتهامی هستند. این در حالی است که هیچ‌یک از این موارد دلیل وقوع جنگ نیستند. البته اعلام موضع ایران نیز از طرف سخنگوی وزارت امور خارجه مبنی بر اینکه قره‌باغ جزء خاک جمهوری آذربایجان است، در کاهش تنش‌ها تأثیرگذار است.
اجازه حضور فیزیکی به هیچ کشوری به‌خصوص رژیم صهیونیستی در این منطقه را نمی‌دهیم
علی سقاییان درباره بازی رژیم صهیونیستی در تنش دو کشور و نقش ایران در کاهش تنش‌ها در کنار تأثیرگذاری ترکیه در بحران منطقه قفقاز گفت: ما در سیاست خارجی خود اجازه مانور در مرزها را به هیچ کشوری به‌خصوص رژیم صهیونیستی ندادیم و نخواهیم داد. اکنون قدرت ما در منطقه به لطف نیروهای نیابتی بسیار بالاتر است. ولی رژیم صهیونیستی نیز تلاش خود را می‌کند تا به نفوذ خود بیفزاید. ما تنها کشوری هستیم که با منطقه قفقاز جنوبی مرز مشترک داریم؛ بنابراین قطعاً اجازه مانور و حضور نیروهای دیگر را نمی‌دهیم. این مسئله درباره روسیه نیز صدق می‌کند. برتری سیاسی روسیه در منطقه قفقاز، بعد از حمله به اوکراین ضعیف‌تر شده است و ما باید از این مسئله برای ایجاد تعادل بین دو کشور استفاده کنیم. ترکیه نیز با توجه به محدودیت‌هایی که در زمینه‌های اقتصادی و انرژی دارد، مجبور است که وارد این سیاست بشود. این در حالی است که این کشور، همچنان پایگاه مهم ناتو در منطقه است؛ بنابراین ترکیه باید این بازی را انجام دهد تا بتواند منافع اقتصادی بیشتری به دست بیاورد. ما با ترکیه درگیری نخواهیم داشت. در کودتای ترکیه، ایران بود که حامی دولت ترکیه علیه کودتاچیان بود. دکتر ظریف و شهید سلیمانی، مداوم در تماس بودند تا به اردوغان کمک کنند. ضمن اینکه قرابت و نزدیکی فرهنگی و سیاسی نیز بین ترکیه و آذربایجان وجود ندارد؛ بنابراین تعابیری که مطرح می‌کنند که دو کشور مثل یک روح در دو بدن هستند، جنبه سیاسی و تبلیغاتی دارد و واقعیت ندارد. وی همچنین به نقش سایر دولت‌ها در منطقه قفقاز اشاره و اضافه کرد: بازیگران زیادی در منطقه همچون آمریکا، انگلیس و روسیه وجود دارد. ضمن اینکه اولویت آمریکا مسئله قفقاز جنوبی نیست؛ اما نقش و نفوذ انگلیس مهم است. به عنوان نمونه در جنگ سال ۲۰۲۰ یک گلوله به سمت خط لوله نفت و گازی که به سمت خاک گرجستان می‌رود شلیک نشده؛ بنابراین در جنگ مشکلی ایجاد نشد. درحالی‌که درآمد ۹۰ درصد آذربایجان از این طریق است. این مسئله بیانگر نفوذ شرکت‌های نفت انگلیس در این منطقه است.
اوضاع کنونی ارمنستان خوب نیست
سیدعلی سقاییان، پژوهشگر سیاست خارجی، به انتخاب رئیس‌جمهور ارمنستان نیز اشاره کرد: دولت‌های قبلی در ارمنستان که معروف به دولت‌های قره‌باغی بودند، نظامی‌هایی بودند که بعد‌ها توانستند قدرت‌های سیاسی را نیز به دست بگیرند؛ اما با فساد اداری و سیاسی که ایجاد شد، مردم به سمت آقای پاشینیان که روزنامه‌نگار بود و کاملاً موقعیت بالای اجتماعی داشت رفتند. هم‌اکنون نیز با وجود انتقاداتی که به او شده و اتهامی که به وی درباره سازش با الهام می‌زنند، از محبوبیت او کاسته نشده است. با وجود این در ارمنستان، رئیس‌جمهور نقش تشریفاتی دارد و قدرت دست نخست‌وزیر است. کشور ارمنستان تحت تحریم است. ارمنستان از شرق و غرب توسط آذربایجان و ترکیه تحت محاصره است و تنها با دو کشور ایران و گرجستان از مرز شمال و جنوب ارتباط مرزی دارد.
جمهوری اسلامی ایران جایگاه بالایی نزد کشورهای منطقه قفقاز دارد
وی به جایگاه واقعی ایران در برخورد با کشورهای منطقه همچون ارمنستان اشاره کرد و ضمن اشاره به پایگاه‌های مهم ایران در آن کشور همچون مسجد کبود، گفت: ما بیشتر مؤلفه‌های قدرت منطقه‌ای را داریم. ما اکنون به قدرت فرامنطقه‌ای تبدیل شده‌ایم. ما باید روی اشتراکات فرهنگی و تمدنی بیشتر از هر چیزی کار کنیم. یکی از زیرساخت‌های فکری ما در ارمنستان، فرهنگی است. در دوران سفارت ما، رایزن فرهنگی‌مان که آقای شکیبا بودند یکی از بهترین رایزن‌های فرهنگی انتخاب شد که توسط وزارت فرهنگ ارمنستان مدال مخصوص فرهنگ به ایشان اهدا شد. همچنین در رابطه با باکو و مردم آذربایجان نیز که اکثرشان از نظر مذهبی به ما نزدیک هستند، باعث شده روی تقویت نقاط فرهنگی کار کنیم. علی‌اف پدر «الهام علی‌اف» خطاب به «حسن‌اف» در دیدار با دکتر ولایتی وزیر خارجه وقت ایران گفته بود که اگر حمایت‌های دولت ایران از مردم نخجوان و او هنگامی که در نخجوان پنهان شده بود، نمی‌بود، از سرما و گرسنگی تلف می‌شدند. مردم بقیه کشورها مانند ازبکستان و قرقیزستان نیز هرکدام به یک شکل عاشق مردم ایران هستند؛ بنابراین ما در این منطقه قرابت‌های بسیار قوی داریم که نباید اجازه بدهیم ضعیف شوند.
زبان فارسی نقطه مشترک ارتباط کشورهاست
ایشان به جایگاه زبان فارسی به عنوان زبان مشترک و نقطه قوت روابط فرهنگی با این کشورها اشاره کردند و افزودند: کار روی زبان فارسی باعث پیوستگی و ایجاد امنیت روانی مردم می‌شود. به نظرم ما باید در مورد احیای بین‌المللی زبان فارسی به جایگاه سمن‌ها توجه ویژه کنیم تا از کانال آنها پیگیر چنین اموری باشیم. این در حالی است که مرکز زبان فارسی ما در پاکستان یکی از قدیمی‌ترین مراکز استنادی مکتوب است؛ بنابراین باید به این مسئله توجه بسیاری کرد.
در افق سیاسی کشور جنگ نمی‌بینم
آقای سقاییان با امید به آینده سیاست خارجی و تأثیر مثبت آن بر اوضاع داخلی کشور افزودند: من در افق سیاسی کشور جنگ نمی‌بینم. قطعاً دو طرف اهرم‌های سیاسی خودشان را در سیاست خارجی دارند. آقای پاشینیان هم در اروپا و هم در ارمنستان نفوذ بالایی دارد که منجر به ناراحتی آقای الهام علی‌اف شده است. ما هم اهرم‌های زیادی داریم که باید از یک نمونه آن همچون سردار شهید سلیمانی یاد کنیم که امنیت را در منطقه ایجاد کرد و اسرائیل را محدود به مرزهای خود کرد که اکنون درگیر مسائل سیاسی داخلی شده است و این مسئله اجازه نمی‌دهد اسرائیل به جنگ فکر کند.
نگاه فرهنگی در روابط بین‌المللی را نباید فراموش کنیم
سیدعلی سقاییان در آخر اضافه کرد: من نگاهم به همسایگان نگاه فرهنگی است. حوزه فرهنگی و تمدنی ایران حوزه وسیعی است. قطعاً باید بیشتر از قبل کارکنیم؛ اما متأسفانه اولویت ما سیاست است. بعد از آن اولویت ما اقتصاد و در آخرین مرحله فرهنگ است؛ اما تخصیص بودجه نیز مهم است. ضمن عدم تکیه صرف به دولت، باید بودجه کار فرهنگی بین‌المللی افزایش یابد.