سیل مرگبار در لیبی، ویرانگری طبیعت و هشداری برای ما
محمد حسین شیخ محمدی در یادداشتی نوشت:
اول) در هفته گذشته لیبی با خشم طبیعت روبرو شد. توفان مرگبار «دانیال» و سیل ویرانگر به رودخانه‌ها و شهرهای لیبی فروریخت و ضمن به جا گذاشتن هزاران کشته و مفقودی، شماری از شهرها و زیرساخت‌های حیاتی این کشور را ویران کرد. از ابتدای این حادثه تلخ، تعداد قربانیان به‌طور مداوم افزایش یافته و طبق تازه‌ترین گزارش سازمان ملل (تا لحظه نگارش این یادداشت) دست‌کم ۱۵ هزار نفر جان باخته‌اند و ۱۰ هزار نفر نیز همچنان مفقودند. این حادثه یک تراژدی ویران‌کننده و واقعیتی نگران‌کننده است که باید به عمق آن نگاهی دقیق‌تر انداخت و پیام‌هایی از آن برای آینده گرفت.
دوم) درباره علت و پیامدهای فاجعه‌بار و بی‌سابقه توفان موسوم به «دانیال»، دلایل متعددی مانند «زیرساخت‌های ضعیفِ فرسوده»، «برنامه‌ریزی شهری نامناسب و ساخت سکونت‌گاه‌های پرجمعیت در مناطق سیل‌خیز»، «جمعیت متراکم ساکن در اطراف سدها» و «تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی» مطرح شده است. با آنکه درباره بعضی از این دلایل اختلاف‌نظرهای کارشناسی وجود دارد، اما درباره نقش عوامل مرتبط با «تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی» که باعث تشدید سیل لیبی شدند، می‌توان با قاطعیت سخن گفت.
سوم) پدیده تغییر اقلیم یکی از چالش‌های اجتماعی-زیست‌محیطی انکارناپذیری است که بسیاری از حوزه‌های حیات بشر را متاثر ساخته است. دانشمندان وقوع پدیده تغییر اقلیم را عمدتاً حاصل افزایش گازهای دی‌اکسید کربن، متان و اکسید نیتروژن می‌دانند که ناشی از استفاده بیش‌ازحد از منابع سوخت‌های فسیلی، تخریب جنگل‌ها، تغییر کاربری اراضی، افزایش جمعیت جهان و به تبع آن گسترش روزافزون فعالیت‌های صنعتی است. افزایش دمای متوسط جهانی، ذوب شدن یخ‌های قطبی، افزایش سطح آب دریاها و زیرآب رفتن نواحی ساحلی، تغییر در الگوهای بارندگی وقوع انقراض‌های گسترده، اثر بر تولیدات کشاورزی و امنیت غذایی، تاثیر بر فرآیند ترسیب کربن و تغییر میزان و پراکنش بارش‌ها در نواحی مختلف کره زمین از جمله پیامدهای تغییر اقلیم به شمار می‌رود.
چهارم) بارش‌های شدید و سیل‌آسا یکی از مهم‌ترین پیامدهای تغییرات اقلیمی و گرم شدن آب‌وهوای جهانی است. طبق گزارش‌های هیات بین‌دولتی تغییرات اقلیمی سازمان ملل (IPCC)، تغییرات اقلیمی در چند دهه اخیر باعث تغییراتی در رژیم بارش، میزان رواناب، سرعت باد، تابش خورشیدی رسیده به سطح زمین و دمای هوا در سطح جهان شده که به افزایش مقدار و فراوانی حوادث شدید اقلیمی مانند سیل منجر می‌شود. به گفته محققان با افزایش هر درجه سانتی‌گراد دمای هوا، میزان بارندگی شدید حدود ۷ درصد افزایش یافته و میزان بارش ساعتی نیز دو برابر می‌شود که نشان‌دهنده افزایش خطر طغیان سیل ناشی از تغییرات آب‌وهوایی است.
پنجم) سیل لیبی زنگ خطری برای ایران و تمام کشورهای دنیاست. نتایج تحقیقات محققان کشورمان نشان می‌دهد که احتمال وقوع سیل‌های مرگبار در ایران به دلیل تغییر اقلیم و گرمایش جهانی تا ۲۰۵۰ افزایش خواهد یافت و باید مقام‌‌های شهری و دولتی از همین امروز به فکر برنامه‌ریزی برای سیل‌های قریب‌الوقوع باشند تا آسیب‌پذیری در برابر آن را کاهش دهند. باید از این هشدارها به عنوان یک فرصت برای «تهیه برنامه جامع و برنامه‌ریزی بلندمدت برای مدیریت ریسک و بحران»، «توسعه زیرساخت‌های مقاوم و نوسازی سازه‌های عمرانی»، «تقویت تدابیر ایمنی»، «نصب سیستم هشداردهنده مجهز»، «اجرای طرح‌های آبخیزداری»، «لایروبی رودخانه‌ها»، «اطلاع‌رسانی و آموزش مردم» استفاده کنیم تا در مواجهه با این سوانح به بهترین شکل تاب‌آوری نشان دهیم.
ششم) آمار جانباختگان و تلفات سیل‌های اخیر به وضوح نشان دادند که انسان در مقابل مخاطرات اقلیمی و خشم طبیعت، ناتوان است. سیل مرگبار در لیبی یک‌بار دیگر به ما یادآوری کرد که برای مدیریت سیل باید به طبیعت بازگردیم، به مسوولیت‌های‌مان نسبت به زمین و محیط‌زیست پایبند باشیم، اکوسیستم‌ها را مدیریت و حفظ کنیم تا از خدمات آنها برای کنترل و کاهش خطرات سیل بهره‌برداری کنیم. ما نیازمند حفظ و مراقبت از محیط‌زیست، سازگاری با تغییرات اقلیمی، پایداری و همکاری جهانی هستیم تا بتوانیم از خشم طبیعت در امان باشیم.