ایران ؛ استثنای خاور میانه

ایران چه در وضعیت قدیم و چه در شرایط جدید حالتی خاص و ویژه داشته است. از همین ‌رو برخی از مستشرقان از «استثنای ایران» سخن گفته‌اند. در وضع قدیم که شرایط و موقعیت و منطق امپراتوری اسلامی بود، ایران به تعبیر مرحوم طباطبایی، «در بیرونِ درون قلمروی خلافت» ایستاده بود؛ چراکه از نظر زمانی و مکانی و شرایط تاریخی ایران درون قلمرو خلافت اسلامی بود، اما درعین‌حال بنا به ویژگی‌های خاص خود بیرون از این قلمرو هم قرار داشت.