تغییرات آرام در میدان پرهیاهو

مسعود پزشکیان از چه الگوی سیاستی برای پیشبرد امور استفاده می‌کند؟ فهم رفتار مسعود پزشکیان به عنوان چهاردهمین رییس‌جمهور ایران، شاید در نگاه اول کار سخت و پیچیده‌ای به نظر بیاید. مدل رفتار، سبک گفتار و مدل بهبودخواهی‌اش با پیشینیان خود بسیار متفاوت است و این فرضیه را به ذهن متبادر می‌کند که گویی هنوز به متد منسجم و مشخصی برای توسعه کشور نرسیده است.

اما در این ارزیابی شتاب نباید کرد. اگر به مجموعه سخنان پزشکیان در ایام تبلیغات انتخاباتی و همچنین مجموعه رفتارش طی ماه‌های گذشته با دقت نظر کنیم، به یک منظومه منسجم و الگوهای رفتاری تکرارپذیر می‌توانیم دست پیدا کنیم که شاید برای برخی ناظران شیرین و دلچسب نباشد اما سرفصل‌های مشخصی دارد و شاید اگر تحلیلگری در جست‌وجوی مفهوم وفاق از نگاه پزشکیان باشد، از این رئوس بتواند به چارچوب وفاق تا حدی دست پیدا کند. پزشکیان کارش را در انتخابات با یک جمله محوری شروع کرد: «دعوا نکنیم.» پس از انتخابات نیز صورتبندی جدیدی از عبارت دعوا نکنیم، ارایه داد و از مفهوم وفاق پرده‌برداری کرد. در چارچوب وفاق، پزشکیان به ائتلاف‌سازی روی آورد، تلاش کرد اصولگرایان میانه را با تغییرات موردنظرش همراه کند و در این میانه اگر با گزندی مواجه شد از پاسخگویی به حملات اجتناب کرد.

وقتی به مشی رفتاری پزشکیان نگاهی می‌اندازیم می‌بینیم که:

1- وی به ‌طور مستمر از بهبود وضع موجود صحبت می‌کند اما شتاب و عجله‌ای در اجرای تحولات مدنظرش ندارد، بلکه ترجیح می‌دهد با آرامش، صبوری و حفظ چارچوب‌ها تحولات موردنظرش را رقم بزند.

2- پزشکیان به وضوح رادیکال گریز است. از تندروی پرهیز دارد و در تمام عمر سیاسی‌اش به اعتدال شهره بوده است و اکنون مجموعه‌ای از نیروهای سیاسی با گرایش‌های مختلف فکری را دور خود جمع کرده که شاید یک‌دست نباشند و نظر حامیان اصلاح‌طلبش را نیز جلب نکرده باشد اما کسی در میانه روی این نیروها تردید ندارد. 

3- تحول‌خواهی پزشکیان، همراه با اجماع‌سازی است. تمام تلاش وی این بوده که پروژه‌های اصلاحی را با همراه‌سازی و متقاعدسازی مخالفان پیش ببرد. در این متد، اجرای ایده‌هایش به کندی پیش می‌رود اما وقتی به نتیجه برسد، کمترین کارشکنی را به همراه داشته و نظر منتقدان منصفش را جلب می‌کند. رفع فیلترینگ واتساپ و تصویب پالرمو در شورایی که اکثریت هر دو با منتقدان وی بود و شروع مذاکره غیرمستقیم با ایالات‌متحده (با کمترین سنگ‌اندازی) جزو شاهکارهای وی در اجماع‌سازی محسوب می‌شود.

4- پزشکیان قدم‌های کوچکی بر می‌دارد و به واسطه همین گام‌های کوچک در ماه‌های گذشته بارها زیر تیغ اتهام حامیانش قرار گرفته است. از این مدل چه خوش‌مان بیاید و چه نیاید باید اذعان کرد، قدم‌های کوچک رو به جلوی پزشکیان محکم، مطمئن و تا حد زیادی برگشت‌ناپذیر بوده است. چه فایده اگر گام‌های بلندی بردارد و سپس به واسطه فشار رقیب ناچار شود چند گام عقب‌نشینی کند؟ در سال‌های گذشته بارها و بارها شادی‌های پرخروش پیشروی‌های اصلاح‌طلبانه را شاهد بوده‌ایم که به ناگاه با عقب‌نشینی‌های ناگهانی به سرخوردگی و ناامیدی حامیان منجر شده است. در تدریجی‌گرایی به سبک پزشکیان، دولت به پیش می‌رود اما نه با هیاهو و نه لزوما با سرعتی که حامیان سیاسی‌اش انتظار دارند.

5- پزشکیان علاقه‌ای به سوت و کف گرفتن از هوادارانش ندارد، حتی در زمان تبلیغات انتخاباتی که نیاز به رای مردم داشت حرف‌هایی نمی‌زد که شور و شوق حامیان را برانگیخته کند. اساسا مدل بهبودخواهی پزشکیان غیرهیجانی است. همین مدل غیرهیجانی آن را برای خیلی حامیان و ناظران غیرجذاب می‌کند. شاید برای این است دستاوردهایی که می‌توان یکی‌یکی شماره کرد و به آن بالید، برای برخی حامیان ناکافی جلوه می‌کند. 6- پزشکیان دنبال فیگور گرفتن با دستاوردها نیست. علاقه‌ای هم ندارد موفقیت‌هایش را در چشم مخالفانش فرو کند. اتفاقا برعکس، دست رقیب را به نشانه پیروزی بالا می‌برد و او را در بردها شریک می‌کند. طبیعی است برخی اصلاح‌طلبانی که سال‌ها از رقبا زخم خورده‌اند، چشم انتظار مقابله به مثل هستند اما این کارها از پزشکیان بر نمی‌آید.

اگر تا اینجا با نگارنده موافق باشید که 6 ویژگی فوق جزو اصول رفتاری پزشکیان بوده، باید این نکته را اضافه کنم: چارچوبی که در بالا به آن اشاره شد رویکردی در سیاستگذاری عمومی است که به آن اینکرمانتالیسم یا تدریجی‌گرایی گفته می‌شود و به نظر می‌رسد تحول‌خواهی پزشکیان و تلاش او برای توسعه کشور را می‌توان در چارچوب نظریه تدریجی‌گرایی فهمید.